بروتالیسم (Brutalism) یک سبک معماری است که در دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ در جهان رواج پیدا کرد و در ایران نیز تأثیر قابل‌توجهی داشت. این سبک که ریشه در معماری مدرن دارد، بر نمایش صریح مصالح، فرم‌های حجمی ساده و ساختارهای عظیم تأکید دارد.
ویژگی‌های معماری بروتالیسم در ایران
1. استفاده از بتن خام (Béton Brut):
بتن اکسپوز، بدون پوشش و تزئینات، به‌عنوان متریال اصلی در بسیاری از بناهای این سبک استفاده شده است.
2. حجم‌های ساده و قدرتمند:
ساختمان‌ها اغلب دارای فرم‌های هندسی مشخص و بدون پیچیدگی‌های تزئینی هستند.
3. توجه به عملکردگرایی:
طراحی بر اساس نیازهای عملکردی انجام می‌شود و فضاها به‌صورت مینیمالیستی اما کارآمد شکل می‌گیرند.
4. نمایش سازه به‌عنوان بخشی از زیبایی‌شناسی:
ستون‌ها، تیرها و سایر عناصر سازه‌ای اغلب بدون پوشش و به‌عنوان بخشی از طراحی بصری دیده می‌شوند.
5. پنجره‌های کوچک و طراحی بسته:
بسیاری از ساختمان‌های بروتالیستی در ایران دارای پنجره‌های کوچک و دیوارهای بلند و مستحکم هستند که به نوعی پاسخ به شرایط آب‌وهوایی و امنیتی نیز بوده است.
نمونه‌هایی از معماری بروتالیسم در ایران
1. ساختمان سازمان میراث فرهنگی (ساختمان لاله‌زار سابق)
2. دانشگاه شهید بهشتی (برخی دانشکده‌ها و ساختمان‌های قدیمی)
3. ساختمان‌های اداری و دولتی دهه ۱۳۵۰ مانند ساختمان وزارت کشاورزی
4. هتل‌های دوران پهلوی دوم با تأثیرات بروتالیستی
چرا بروتالیسم در ایران مورد توجه قرار گرفت؟
1. پایداری و استحکام بالا:
استفاده از بتن خام باعث افزایش دوام و مقاومت سازه‌ها در برابر زلزله و شرایط سخت آب‌وهوایی شد.
2. تعبیر مدرن از سنت معماری ایرانی:
برخی از معماران تلاش کردند با بهره‌گیری از اصول بروتالیسم، هویت معماری ایرانی را حفظ کنند.
3. پاسخ به نیازهای توسعه سریع:
در دوره پهلوی دوم، ساخت ساختمان‌های دولتی، دانشگاهی و مسکونی با سرعت بیشتری انجام می‌شد که معماری بروتالیسم به دلیل ساختار ساده و مصالح در دسترس، گزینه‌ای مناسب بود.
افول و بازگشت بروتالیسم
پس از انقلاب اسلامی و تغییر رویکردهای معماری، این سبک تا حد زیادی کنار گذاشته شد و جای خود را به سبک‌های نئوکلاسیک و مدرن متأخر داد. اما در سال‌های اخیر، با افزایش علاقه به معماری پایدار و احیای ارزش‌های مدرنیستی، برخی از معماران ایرانی مجدداً به عناصر بروتالیسم در طراحی‌های خود رجوع کرده‌اند.